As técnicas dixitais poden reducir a expresividade das películas de animación

Desde o nacemento da animación, son moitas as cintas deste xénero que ocupan as pantallas cinematográficas cada ano, fascinando a público infantil, xuvenil e adulto. Tendo en conta o interese deste tipo de producións audiovisuais, a xa doutora en Creación e Investigación en Arte Contemporánea Manuela Elizabeth Rodríguez observou na análise realizada para a súa tese que, mentres películas clásicas como O libro da selva ou Os aristogatos manteñen as liñas trazadas polos ilustradores nos bosquexos iniciais, outras obras máis recentes afástanse do debuxo orixinal para “dar paso a un hiperrealismo inexpresivo xerado con programas informáticos”.

Atendendo á evolución histórica do esbozo, a tese titulada La huella gráfica del boceto en animación comercial, analiza de que maneira, en que grao e con que intención aparecen nesta clase de cinema os trazos esquemáticos dos personaxes. Nun traballo de cinco anos levado a cabo baixo a dirección do catedrático José Chavete e a profesora do Departamento de Pintura Sol Alonso, Rodríguez reflexiona sobre a posibilidade de considerar como obra definitiva, e non como parte do proceso, unha animación tradicional constituída enteiramente por bosquexos. 

Unha viaxe polas transformacións do debuxo animado

A investigación de Rodríguez pon de relevo que “a aplicación de programas informáticos en todas as fases de creación do cine debuxado fixo evolucionar este medio cara ao realismo, en detrimento da riqueza plástica e os valores expresivos das imaxes”. Neste senso, a tese estuda os cambios de protagonismo que tivo o bosquexo ao longo da historia da arte e amosa o carácter estético “que a pegada gráfica do esbozo dá á animación contemporánea”. 

Segundo a investigadora, o propósito da tese “non é realizar un percorrido exhaustivo por etapas, autores ou obras de animación”, senón que os exemplos que se propoñen serven para “extraer conclusións e establecer comparacións”. Porén, a través destas mencións non lineais o traballo achega unha visión xeral do panorama da animación dende a década de 1990 ata a actualidade, a través da análise de “series de anime contemporáneas, curtametraxes experimentais, obras clave da historia da imaxe en movemento e películas dos estudos Disney do século XX”. Entre as diferentes obras observadas, Rodríguez resalta filmes como Duet (2014), Sailor Moon Crystal (2014), Kaguya-hime no Monogatari (2013), The Amazing World of Gumball (2011), The Tatami Galaxy (2010), Pocahontas (1995) ou Tonari no Totoro (1988).

“Esbozo por tenteo” e “esbozo como desexo”

Nos capítulos iniciais, Rodríguez fai fincapé na importancia que ten o proceso no labor dos animadores e distingue entre o esbozo que se produce por tenteo e o que se fai como desexo. En xeral, asegura, trabállase primeiro no denominado pencil test, unha forma esquemática que “dá preferencia ao movemento e ao xesto da man” e pon en segundo plano “a perfección do debuxo” para observar a calidade dos movementos, “subliñando e acentuando partes das figuras”. Estes bosquexos son os denominados “por tenteo”, que “contan con moita forza porque son corrixidos sobre eles mesmos, eliminando e engadindo novas liñas”, mentres os “esbozos como desexo” son aqueles que procuran un resultado “pulido para igualar o grosor, a presión e o trazo dos debuxantes”.

Aínda que “a tese non presenta unha oposición radical entre o lapis e o dixital”, na comparación entre estes dous tipos de bosquexo radica o seu motivo central pois, en principio, os creadores deben apostar por potenciar un dos dous sistemas, sostén Rodríguez, á vez que avoga pola mestura das dúas modalidades, que presentaría “un certo nivel de acabado” e permitiría “que o contorno esbozado contase con expresividade, sen evocar ao proceso creativo e sen provocar a ruptura da ilusión do movemento animado”. 

Como indica a investigadora, esta idea de mestura estaba presente xa en varias longametraxes de Disney, mediante a técnica xerográfica, consistente en “fotocopiar os esbozos dos animadores directamente sobre o acetato definitivo, sen necesidade de calcalos de novo, aforrando tempo e mantendo a beleza dos fotogramas bosquexados”. A xerografía, di Rodríguez, foi esencial para a preparación de filmes como 101 dálmatas (1961), onde “o efecto do lapis é evidente”. 

Sinalando que o bosquexo, máis ou menos visible, segue a ser a base das secuencias animadas, a investigadora expón que, aínda que nos últimos anos o dixital domina “practicamente todas as fases da produción en case todo o mundo”, hai estudos e artistas que “tentan manter ou recuperar os valores tradicionais do debuxo”. Entre a a neutralidade que caracteriza o dixital e a provisionalidade do bosquexo tradicional, Rodríguez menciona recursos intermedios como a posprodución dixital e a animación 3D, que “colorean os trazos” e “imitan os debuxos feitos a man”. Polas “propiedades estéticas e dinámicas que ofrecen”, destaca tamén o sakuga, técnica xaponesa que crea “animacións experimentais”, e o tapping method, que consiste en “aplicar a pintura con aerógrafo ou cun algodón co fin de suavizar os contornos”.

Resultado dunha experiencia dual como investigadora e ilustradora 

Manuela E. Rodríguez explica que o seu interese pola temática que centra a súa tese xurdiu “da confluencia entre observación e práctica artística propia” e destaca que dita observación ten que ver coas cintas de animación que viu durante a infancia. Así mesmo, comenta que o seu Traballo Fin de Grao, Flying. ¿Y si fuera el momento?, foi determinante, xa que quixo comprobar “se os debuxos inacabados a lapis ou acuarela funcionarían tan ben nunha sucesión animada como o facían de forma estática ou se, pola contra, provocarían unha sensación de erro ou fallo no espectador”. 

O desenvolvemento do seu proxecto de doutoramento transcorreu en paralelo coa creación, pois práctica e teoría están “profundamente unidas”, subliña Rodríguez, que durante este lustro participou en eventos artísticos de índole diversa e publicou varios artigos de investigación. Acerca dos resultados da tese, a investigadora sostén que estes poden axudala a “aplicar unha análise crítica á propia obra” e a “incorporar, dun xeito máis seguro e amparado por unha base teórica, aspectos que anteriormente utilizaba por intuición, como o emprego do contorno múltiple bosquexado nos personaxes”.

Na traxectoria creativa de MeliMolita, pseudónimo da artista, son varios os fitos que a vinculan co eido da ilustración e a animación. Ademais de ter realizado debuxos para contos, carteis e publicacións diversas, a creadora conta con instalacións permanentes no Hospital Álvaro Cunqueiro de Vigo e no Provincial de Pontevedra. Grazas á súa obra, que plasma a idea principal da tese con trazos e pinceladas soltas, a artista obtivo galardóns como o Xuventude Crea en 2013 e 2018 e o Premio Compostela Ilustrada no ano 2019.